Factcheck: uitspraken Tom Van Grieken over foetussen zijn overdreven

In het VRT-programma Eerste Keus zei Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken dat dokters foetussen van 20 weken proberen in leven te houden. Maar in België is dat niet het geval, en ook in het buitenland komt het nauwelijks voor. Van Grieken stelde ook dat een foetus van 18 weken pijn voelt. Daarvoor is  er geen bewijs, zeggen wetenschappers. 

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In de tweede aflevering van het VRT-programma Eerste Keus, waar politici in gesprek gaan met tieners die voor de eerste keer naar de stembus trekken, deed Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken een opvallende uitspraak over abortus (vanaf 16:20). ‘De abortustermijn tot 18 weken optrekken is echt laat’, zei hij. ‘Twee weken verder en men probeert baby’s dan in couveuses levend te houden. Die foetus voelt al pijn, dat is voor ons te laat om nog abortus te plegen.’

De huidige wetgeving

In België kan zwangerschapsafbreking om psychosociale niet-medische redenen, zoals bijvoorbeeld je niet klaar voelen voor een kind, tot 12 weken na de conceptie uitgevoerd worden. Later kan niet, om de genoemde redenen. Bij medische redenen, bijvoorbeeld een foetus die ernstige afwijkingen heeft, is er geen maximumtermijn.

De wet over de vrijwillige zwangerschapsafbreking voorziet ook een wachttijd van zes dagen tussen het eerste gesprek op het abortuscentrum en de dag van de ingreep. Dat lezen we op de website van Fara vzw, een organisatie die vrouwen begeleidt in hun zwangerschapskeuzes.

Momenteel ligt er een nieuw voorstel tot abortuswetgeving op tafel. Dat voorstel wil abortus onder meer uit de strafwet halen. Het zou ook de verplichte bedenktijd inkorten van zes naar twee dagen. En het zou de abortustermijn bij niet-medische redenen verlengen van 12 weken naar 18 weken. 

Het is naar die 18 weken dat Van Grieken verwijst. Voor Vlaams Belang is zo’n uitbreiding van de abortustermijn onbespreekbaar. Dat lezen we in een persbericht van de partij van januari 2024. 

In buurlanden zoals Nederland en het Verenigd Koninkrijk geldt de abortustermijn tot 24 weken na de bevruchting. 

In april werd in de Kamercommissies Justitie en Gezondheid een expertenrapport  voorgesteld dat door de Vivaldi-regering was besteld. De politieke discussie is vooralsnog niet beslecht, en het wetsvoorstel werd tijdens de huidige regeerperiode niet goedgekeurd.

Pijnervaring

Klopt het wat Van Grieken in Eerste Keus zegt? Voelen foetussen die 18 weken oud zijn al pijn? En worden foetussen van 20 weken al in couveuses geplaatst?

We kloppen aan bij Vlaams Belang-woordvoerder Alexander Van Hoecke, en vragen wat de bronnen van Van Grieken zijn. Hij stuurt ons een studie uit het British Medical Journal over de pijnervaring bij foetussen. Voor de bewering dat foetussen van 20 weken in couveuses geplaatst worden, levert Van Hoecke geen bron aan. 

We nemen contact op met professor Kristien Roelens, gynaecologe bij het UZ Gent. Zij zat onder meer de commissie van het expertenrapport voor.

Roelens geeft eerst een belangrijke bemerking mee. ‘Politici spreken over zogenaamde postconceptietijd, die twee weken korter is dan de tijdsberekening die gynaecologen gebruiken. Voor een zwangerschap rekenen wij vanaf de eerste dag van de laatste menstruatie. Daardoor bedraagt die twee weken meer dan de postconceptietijd. De abortustermijn ligt nu dus op 12 weken postconceptietijd ligt, of op 14 weken zwangerschapstijd.’

Dat een foetus van 18 weken postconceptietijd (20 weken zwangerschapstijd) pijn ervaart is zeer onwaarschijnlijk, zegt professor Roelens. ‘Dat werd ook door een recente Britse review van het British Royal College of Obstetricians and Gynaecologists opnieuw bevestigd. Daarin lezen we letterlijk dat ‘tot op heden bewijs aantoont dat de mogelijkheid van pijnperceptie vóór 28 weken zwangerschap (26 weken postconceptie) onwaarschijnlijk is’, zegt Roelens. 

Dat zegt ook gynaecoloog Hendrik Cammu. ‘Om pijn te kunnen ervaren, heb je zogeheten corticale integratie nodig. Dat betekent: als je geen cortex hebt, kun je geen pijn ervaren. De Amerikaanse organisatie ACOG (Organisation American College of Obstetricians and Gynaecologists) stelt dat het fysiek onmogelijk is om pijn te ervaren vóór 24-25 weken zwangerschapstijd. Dat is 22-23 weken postconceptietijd.’ 

We leggen de studie die Vlaams Belang aandraagt voor aan dokter Cammu. ‘Het artikel waar het Vlaams Belang naar verwijst, is een gedegen artikel’, zegt hij. ‘In de studie wordt de zogenaamde subplate theory naar voren geschoven. Die houdt in dat een foetus via de neurologische verbinding met de moeder toch al pijn zou kunnen ervaren. Dat is evenwel een hypothese. Niets van wat er in die studie staat, is al bewezen. Dat wil niet zeggen dat het niet kan, de wetenschap is altijd in evolutie.’

Wat betreft de 18 weken is Cammu duidelijk: ‘Dat een foetus op 18 weken pijn zou ervaren, staat niet in het artikel.’ We leggen de studie ook voor aan professor Roelens. ‘Wat deze twee individuele auteurs hier schrijven,’ zegt zij, ‘weegt totaal niet op tegen wat volgens de organisatie van Amerikaanse gynaecologen de wetenschappelijke standaard is.’

Couveuse of niet

En wat met de tweede uitspraak van Van Grieken? Klopt het dat foetussen van 20 weken oud bij een vroeggeboorte in een couveuse worden geplaatst?Roelens: ‘In België ligt de grens van de leefbaarheid op dit moment op 22 tot 24 weken postconceptie (24 tot 26 weken zwangerschap). Dat is een zogenaamde grijze zone, waarin we samen met de ouders beslissen of er al dan niet intensieve zorg wordt opgestart. Na 24 weken postconceptie (26 weken zwangerschap) doen we dat bijna altijd.’ 

Dat lezen we ook in een brochure over extreme vroeggeboorte van het Universitair Ziekenhuis Leuven.  

Ook het Universitair Ziekenhuis Antwerpen biedt geen intensieve zorg aan voor baby’s die op 22 tot 23 weken (postconceptie) geboren worden, lezen we op de website. 

Roelens maakt wel een kanttekening. ‘Ik weet dat er een aantal gevallen zijn, in Scandinavië bijvoorbeeld, waarbij ze op 20 weken postconceptie (22 weken zwangerschap) een baby in een couveuse hebben geplaatst, maar dat is in België niet de gangbare praktijk.’

Dat zegt ook professor Anne Debeer, diensthoofd neonatologie van het Universitair Ziekenhuis Leuven. ‘Er zijn wereldwijd een aantal afdelingen neonatale intensieve zorg die baby’s vanaf 22 weken zwangerschapsleeftijd (20 weken postconceptie) behandelen. De overlevingskansen en de kwaliteit van overleving bij deze microprematuren zijn nog erg beperkt. In UZ Leuven worden  baby’s jonger dan 24 weken zwangerschapsleeftijd (22 weken postconceptie) niet standaard behandeld maar uitzonderlijk na uitgebreid overleg met de ouders.’